Jeroen Bosch

Het zijn allemaal namen die verwijzen naar de wereldbekende kunstenaar die geboren is als Jheronimus van Aken. De schilder van aardse, helse en hemelse taferelen was een vernieuwer van de bestaande beeldtraditie. Hij gaf op vindingrijke wijze invulling aan bestaande motieven en bedacht een reeks van nieuwe composities.

Uit onderzoek blijkt dat hij vanaf omstreeks 1490 zijn werk signeerde met ‘Jheronimus Bosch’. In 1504 wordt hij voor het eerst onder die naam vermeld in de hertogelijke boekhouding, namelijk als ‘Jeronimus Van aeken dit bosch paintre dem[eurant] au bois le duc’ (Jheronimus van Aken, genaamd Bosch, schilder, wonend te ‘s-Hertogenbosch) en in 1510 in ‘s-Hertogenbosch als ‘Jheronimus van Aken […] die hem selver scrift Jheronimus Bosch’. Jheronimus heeft zich naar de stad genoemd.

Meester Jheronimus

Ter ere van het 500ste sterfjaar van Bosch vierde de stad uitbundig feest. Iedereen was uitgenodigd en de tentoonstelling Jheronimus Bosch – Visioenen van een genie in Het Noordbrabants Museum vormde het hoogtepunt van dit nationaal evenementenjaar. De tentoonstelling was gebaseerd op het meest omvangrijke en internationale onderzoek dat ooit naar het oeuvre van Bosch is gedaan: het Bosch Research and Conservation Project (BRCP). Het leeuwendeel van de door Bosch nagelaten schilderijen en tekeningen werd getoond: 17 van de slechts 24 resterende schilderijen en 19 van de 20 tekeningen. Negen van de getoonde schilderijen werden in voorbereiding op de tentoonstelling gerestaureerd. Nooit eerder keerden zoveel werken van Jheronimus Bosch terug naar ‘zijn’ stad ’s-Hertogenbosch, de plaats waar de schilderijen en tekeningen ruim 500 jaar geleden werden vervaardigd.

Charles de Mooij, directeur van Het Noordbrabants Museum, zegt erover: “Het was fantastisch om te zien dat Jheronimus Bosch, de meest intrigerende laatmiddeleeuwse kunstenaar van de Nederlanden, nog steeds door zo’n groot en wereldwijd publiek wordt bewonderd en dat de fans van Bosch letterlijk van heinde en verre naar ‘zijn’ Den Bosch toekwamen.”

Bosch als inspiratiebron

In de jaren voorafgaand aan het Bosch-jaar in ‘s-Hertogenbosch ontstond het idee van Bosch Parade. Een hedendaagse hommage aan de fantasie en de vooruitstrevendheid van de meester in een optocht op het water. Dit was in de vijfhonderd jaar na zijn sterfdatum nog nooit eerder gedaan! Wat een kans om dit in zijn waterrijke stad te organiseren. Daarom kent de stad sinds 2010 een bijzonder fenomeen: Bosch Parade. Een fantasierijke optocht van kunstprojecten over het water, geïnspireerd op het werk van Jheronimus Bosch, de grootste middeleeuwse schilder van Nederland. Het is wereldwijd een unieke drijvende voorstelling met hedendaagse kunst. Net zoals Jheronimus Bosch in zijn tijd zoekt ook Bosch Parade de grenzen op en begeeft het zich buiten gebaande paden van de kunst om een impuls aan het culturele klimaat te geven.

In de afgelopen jaren is Bosch Parade acht keer voorbijgetrokken over de wateren van ‘s-Hertogenbosch. De eerste editie begon klein op de Binnendieze. Vanwege het succes werd twee jaar later in 2012 het grotere water opzocht, de rivier de Aa. Vanaf 2014 varen de grote en kleine kunstwerken per editie over de Dommel in hartje ‘s-Hertogenbosch. Een terugblik uit het Bosch jaar:

Bosch herleeft

In alle acht edities van Bosch Parade zijn er vele schitterende en bijzondere kunstwerken voorbij gekomen. Van grote tot kleine werken, allen passeerden bruggen en lieten zich met de stroming meedrijven. Klinkt simpel, maar de wind heeft invloed op de maatvoering, het water bepaalt de keuze van drijvend materiaal en materieel. En als er geen wind of stroming staat, dan zijn de (on)zichtbare zwemmers nog meer van belang. Of de roeiers, fietsers, dansers die de schoepenraderen en tredmolens laten draaien. Je kunt het zo gek niet bedenken – want geïnspireerd op Jheronimus Bosch – het is voorbij gekomen in een van de edities van Bosch Parade. Kijk op onze social media (Instagram en YouTube) voor de terugblikken en visuele parels.

De stad van Bosch

Zonder Jheronimus Bosch was er simpelweg geen Bosch Parade. Naast zijn artistieke kwaliteiten die we eren, zijn we ook behoorlijk onder de indruk van zijn bedrijvigheid. Jheronimus van Aken was zich niet alleen bewust van de kracht van een goede naam, maar ook dat van een goed netwerk. Hij was lid van de religieuze vereniging de Illustre Lieve Vrouwe Broederschap, ontstaan in 1318 en sinds 1483 gevestigd in het Zwanenbroedershuis. Het broederschap gaf hem opdrachten voor een aantal schilderijen en door zijn netwerk ontving hij opdrachten van invloedrijke edelen en vorsten.

Bosch woonde zelf aan de Markt 29 in het huis Sint Thoenis, tot voor kort bekend als ‘De Kleine Winst’. In 1462 kocht vader Anthonis van Aken dit huis dat daarna gedurende enkele decennia als schildersatelier diende. Het is aannemelijk dat Jheronimus zijn jeugdjaren hier doorbracht. In 2016 stortte het naastgelegen winkelpand in als gevolg van een verbouwing. Als door een wonder raakte het huis zelf daarbij niet beschadigd. Met de restauratie en herbestemming van ‘De Kleine Winst’ tot het ‘Huis van Bosch’ heeft de stad ‘s-Hertogenbosch een fysieke herinneringsplek gecreëerd voor Jheronimus Bosch. In de openbare ruimte zijn er plekken waar Bosch wordt herinnerd zoals zijn standbeeld dat door beeldhouwer August Falise is gemaakt en sinds 1930 op de Markt staat.

Verken ‘s-Hertogenbosch

Het mooie van de stad ‘s-Hertogenbosch is dat er ontzettend veel te zien is over vroeger. Te voet, op de fiets en over het water. Voor ieder wat wils, van erfgoed en natuur tot hedendaagse kunst. We lichten er een paar uit:

In Het NoordBrabants Museum: In hun vaste presentatie oude kunst zijn werken van navolgers van Bosch te vinden. En van Pieter Breughel de oude.
Digitale replica’s op ware grootte van alle schilderijen van Bosch tref je in het Jheronimus Bosch Art Center.
Het Zwanenbroedershuis met o.a. een aantal schitterende 16de eeuwse koorboeken.
Terug naar de middeleeuwen over de Binnendieze met een fluisterbootje.
Het beklimmen van de Sint-Janstoren voor een prachtig uitzicht over de stad.
Overnachten in de Bossche Kraan op industrieel erfgoed in de nieuwe Bossche hotspot.

Meer online informatie

Bronnen

Deze tekst is geschreven op basis van verschillende bronnen: